Stress…hoe werkt dit in ons lichaam en hoe bevrijden wij ons daarvan?

Een kort lontje hebben op kleine zelfs goed bedoelde opmerkingen en op het einde van de dag totaal andere dingen hebben gedaan dan je van plan was. Belangrijke afspraken vergeten. Geen antwoord kunnen geven als iemand vraagt hoe het met je gaat omdat je dan in huilen uitbarst. De kans dat je hier mee te maken krijgt is tegenwoordig groot en gaat in veel gevallen na het nemen van rust vanzelf weer over. Maar als dit zo blijft en je herkent niet de signalen die waarschuwen dat het zo echt niet langer meer gaat. Moet er iets veranderen.

Toch doen we er goed aanom naar zulke signalen te luisteren. Het verstoord de functie van ons brein. Het ondermijnt het geheugen en het vermogen om keuzes te maken en onze emoties binnen te houden. Een burn-out ligt hier op de loer met de volgende haltes van angststoornis en depressie.

We ervaren allemaal stress in ons leven en daar is ook niets mis mee. We hebben het juist nodig om goed en adequaat te reageren in situaties die onze aandacht nodig hebben. Het helpt ons om beter te presteren en geeft ons de benodigde extra kracht en focus en helpt ons om ons aan te passen en te overleven.

Als er iets bedreigends gebeurt gaat de amygdala, onze rookmelder waarin de opslag plaatsvind van emotionele gebeurtenissen, alarm slaan en wordt er een signaal afgegeven naar de bijnieren om adrenaline aan te maken. (latijn: ad=bij, ren=nier dus: bijnier) en kort daarna de cortisol in de bijnierschors. Hierdoor gaat de bloeddruk, de ademhaling en de hartslag omhoog, je bent scherp en alert en onze geheugeninprenting werkt op zijn best. Zodra de dreiging voorbij is neemt het lichaam weer zijn rustlevel aan en we gaan weer gewoon verder waar we gebleven waren.

Maar als de angst aanblijft en het lichaam krijgt niet de kans om naar een normaal level te komen is er sprak van chronische en onbeheersbare stress. De ongezonde oftewel giftige stress. Bovendien weet onze amygdala niet het verschil tussen een reële dreiging en een irreële dreiging. Want zodra we onze angstgedachten gaan geloven word het hele lichaam in actie gezet. Met alle gevolgen van dien. Zulke giftige stress komt niet eens zozeer van heftige gebeurtenissen zoals grote trauma’s van ongeluk of aanranding, maar kan ook komen door een laag zelfbeeld met de gedachten niet goed genoeg te zijn, er niet toe te doen, schuldgevoelens en verlatingsangst.

Onder chronische stress hebben onze drie hersendelen sterk te lijden. Als eerste de prefrontale cortex, het deel dat pal achter ons voorhoofd zit. Deze hersenschors onderscheidt ons van de andere zoogdieren.  De functie is plannen, logisch redeneren, taal, keuzes maken en prioriteiten stellen. Maar ook om angst en paniek in toom te houden. Hiermee houden we de regie over ons leven. Het word ook de CEO van ons brein genoemd. Dit is het eerste gebied van ons brein dat bij chronische stress steken laat vallen. Daarom hebben wij bij een burn-out bijvoorbeeld moeite met het maken van keuzes en het onthouden van dingen. De communicatie in dit gebied begint te falen waardoor wij niet meer kunnen plannen en concentratieproblemen hebben. En doordat wij continu op ‘aan’ staan hebben wij moeite om in slaap te komen met ernstige vermoeidheid tot gevolg. Als we er op tijd bij zijn zijn is dit na het nemen van rust in de meeste gevallen wel weer hersteld. Maar hoe langer dit aanstaat, des te langer rust zal er nodig zijn om hier van te kunnen herstellen, soms met blijvende schade. Vooral hevige stress in de vroege kindertijd kan diepe sporen nalaten. In de pubertijd en de adolescentie ontwikkelt het brein zich het snelst. Met name de prefrontale cortex, de hippocampus en de amygdala. Nou net de gebieden die gevoelig zijn voor stress.

Onze rookmelder de amygdala, waarmee wij signalen die gevaarlijk kunnen zijn detecteren reageert op chronische stress met de toename van uitlopers en vertakkingen naar de hersencellen. Bij wie dit gebeurt heeft de neiging om angstiger en agressiever te reageren. Vandaar dat korte lontje. De amygdala is hierin overactief en vergroot bij mensen met angststoornissen en depressie. Bij mensen die gevaarlijk sporten doen zoals bergbeklimmen en parachutespringen e.d. is die juist veel kleiner. Dus bij een beschadiging op dit gebied bij een jong, ontwikkelend brein heeft dat grote gevolgen voor de mentale en lichamelijke gezondheid.

Stress op de jonge leeftijd, net als langdurige stress later in het leven, verandert de architectuur van het brein. De grote vraag is wat iemand weerbaar maakt tegen deze invloeden, of juist gevoeliger. En ookof de schade omkeerbaar is. Want kwalijke effecten van chronische stress op het brein kunnen in het hele lichamelijke systeem lang naijlen.

De laatste jaren wordt steeds duidelijker dat chronische stress een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling van depressie en waarschijnlijk ook dementie. Bij deze aandoeningen en ook angststoornissen en schizofrenie, zien wetenschappers krimp in de prefrontale  en de hippocampus en juist een vergroting van de amygdala met daarbij een verstoring van de functies die bij deze hersengebieden horen. Met name heftige gebeurtenissen uit de jeugd, zoals misbruik, verwaarlozing of verlies van een ouder, maken iemand kwetsbaar voor depressie en de volgende heftige gebeurtenis die er aan gaat komen.

Welk effect chronische stress op iemand heeft hangt af van vele factoren. Van voorbeelden van de ouders, hoe die met stress omgingen en ook de duur en intensiteit van de stress, hoe gevoelig iemand ervoor is en ook hoeveel controle iemand over de situatie heeft. Uiteindelijk komen we dan uit bij de gehechtheid vanuit de opvoeding. De kinderen die veilig gehecht zijn hebben een betere regulatie hoe met stress en onveilige situaties om te gaan. Zij voelen zich zelfverzekerder door de goede band die zij mee hebben gekregen vanuit de moeder-kind relatie en hebben daardoor een effectievere manier ontwikkeld hoe met overweldigende situaties om te gaan. Kinderen die onveilig gehecht zijn missen deze gezonde copingstrategie en hebben meer het idee de situatie niet aan te kunnen en hebben daardoor eerder kans op stress en de negatieve effecten daarvan zoals burn-out, depressie, angststoornissen en verschillende klachten die hun uitwerking hebben op het lichaam.

Dit is allemaal niet zo vrolijk nieuws, je zou er bijna gestrest van raken. Toch zijn er verschillende mogelijkheden om dit tij te keren of in ieder geval de schade te beperken door het tot stilstand te brengen. Er is namelijk veel meer duidelijk wat we er aan kunnen doen om het slopende effect van ons brein te voorkomen of een halt toe te roepen.

Een van de beste manier is bewegen. Want stress hormonen zijn tenslotte gemaakt voor actie. Dus als wij ons stil blijven houden, blijft het opgeslagen in ons lijf door spanning van de spieren. Door te bewegen maken wij ons hier vrij van. Het is niet voor niets dat wij ons zo fris en fruitig voelen na een sportmoment. Wie regelmatig actief is stimuleert daarmee zelf de aanmaak van nieuwe hersencellen en uitlopers in de hippocampus.  Met als gevolg dat de hippocampus in omvang toeneemt en het geheugen verbeterd. Door lichaamsbeweging worden allerlei groeistoffen in het brein aangemaakt die wij heel goed kunnen gebruiken.

We hoeven daar geeneens topsport voor te doen, maar drie keer per week stevig doorwandelen is al voldoende om naast de gezondheid van hart en bloedvaten ook de hippocampus te vergroten waar ook de prefrontale cortex wel bij vaart.

Maar er is nog meer te doen naast gezonder eten en meer bewegen zouden we wat aan relaties moeten doen die ongezond voor ons zijn. Kom voor jezelf op of stop ermee. Doe geen dingen meer die je tegenstaan en geef je grenzen aan. Zeg een belastende baan op en zoek iets dat veel beter bij je past, ook al verdien je minder.

Ook mediteren kan helpen het brein te herstellen. Het is namelijk veel fijner om die gedachten eens onder controle te hebben. Of in ieder geval niet meer de lading te geven die je voorheen deed. Hobby’s zijn daar ook uitstekende geschikt voor. En als je je dan zover bent kijk dan naar de band die je met jezelf hebt. Durf te voelen en stil te staan bij je emoties die je zo nu en dan kunt ervaren, zonder dat je er wat mee hoeft. Het is namelijk allemaal een onderdeel van jezelf en als je daar bij kunt zijn, heb je geen rede meer om te vechten of te vluchten. Stap uit de slachtofferrol en neem verantwoordelijkheid voor je eigen gevoelens. Wees niet meer boos en vergeef jezelf en anderen. Pas als wij onszelf waarderen en de moeite waard vinden, valt het meeste allemaal weg en ben je vrij omdat  je niemand meer nodig hebt om door aardig gevonden te worden en kan je de hele wereld weer aan.

Purmerend oktober 2018

vrij van stress