COMMENTAAR VERZEKERD: KENNISMAKEN MET DE INNERLIJKE CRITICUS
Vrijwel ieder mens kent wel die innerlijke commentaarstem die je er voortdurend op wijst wat je verkeerd doet. Dat is je Innerlijke Criticus. Die vergelijkt je met andere mensen en slaagt erin om je te vertellen wie er allemaal slimmer, mooier, aardiger, authentieker, creatiever, beter, zakelijker, wereldser en altruïstischer zijn dan jij. Je Innerlijke Criticus voorziet je permanent van commentaar. Hij is net als een radio die non-stop aanstaat, ergens op de achtergrond.
Je hoort hem al lang niet meer, maar hij is er wel. Je hebt je Innerlijke Criticus hard nodig. Zonder zelfkritiek zou je nooit over jezelf nadenken en je afvragen of dingen beter of anders kunnen. Maar …je Innerlijke Criticus heeft er een handje van om permanent te overdrijven. Hij maakt van een mug een olifant.
Je Innerlijke Criticus neemt zijn taak bloedserieus en is nooit, maar dan ook nooit tevreden over jou. Hij bekritiseert je op alle terreinen in je leven: op wat je eet, op hoe je je huis hebt ingericht, op hoe je je werk doet, op de manier waarop je je kinderen opvoedt enzovoort. Hij zegt dingen als: ‘Wat zeg je dat nou onhandig’, ‘Die jurk maakt je dik’, ‘Doe niet zo onzeker’ of ‘Doe niet zo afstandelijk’. Niet echt bevorderlijk voor je zelfvertrouwen.
HET ONTSTAAN VAN DE INNERLIJKE CRITICUS
Je omgeving stelt grenzen. Op de stoep fietsen is prima, maar de straat oversteken niet. Dat heeft mama duidelijk gezegd. Doe je het toch, dan wordt ze erg boos. Dat mag niet! Je mag ook je kleine zusje geen mep op haar hoofd geven. Je moet voorzichtig met haar zijn. En je mag niet tegen papa schreeuwen als hij aan de telefoon is. Als je dat allemaal toch doet, wordt er – duidelijk of subtiel – afkeurend op je gereageerd. Dat voelt niet fijn. Zo leer je ‘hoe het hoort’. Je Innerlijke Criticus ontstaat zodra je als kind merkt dat je niet alles mag en kan wat je graag wilt. Hij wil je deze akelige momenten besparen. Hij beschermt je tegen kritiek van anderen en met name tegen de gevolgen daarvan. Hij let constant goed op en kent de regels op zijn duimpje. Vervolgens probeert hij de kritiek van de buitenwereld vóór te zijn, door jou alvast zelf te bekritiseren.’Als je Innerlijke Criticus je onder de neus wrijft waar het bij jou aan schort, hoeven anderen dat niet meer te doen. Zo wijst hij je er continu op, aan welke regels jij volgens hem moet voldoen. Hij leert je al jong op welke punten jij niet deugt. Met een sterke Innerlijke Criticus heb je als het ware geen vijanden meer nodig.
KRITIEK IN ALLE SOORTEN EN MATEN
Waar je ook woont in de wereld, iedereen heeft een Innerlijke Criticus. Wel is het per individu en ook per cultuur verschillend waaróp de Innerlijke Criticus kritiek geeft. Italiaanse zonen krijgen van hun Innerlijke Criticus op hun lazer zodra ze hun moeder niet vaak genoeg bellen. Nederlandse mannen daarentegen worden berispt als ze te lang bij moeders pappot blijven hangen.
Onze Innerlijke Criticus schrijft ook mee aan dit boek en die zegt zojuist: ‘Je generaliseert! Dat geldt niet voor álle Italiaanse en Nederlandse mannen.’ Als we naar die stem zouden luisteren, zouden we bovenstaande zin herschrijven en van nuance voorzien. Zodat jij, als lezer, niet zult denken dat wij niet weten dat er in Italië ook moeders zijn die er niet aan moeten denken dat hun zoon iedere dag belt. Je ‘hebt misschien al opgemerkt dat deze laatste zin is geschreven door onze Innerlijke Criticus. Die maakt van de gelegenheid gebruik om jou op slinkse wijze te laten weten dat we heus wel weten dat we genuanceerd horen te zijn.
Wordt het jou al zwart voor de ogen? Ons wel! Als wij tijdens het schrijven onze oren de hele tijd naar deze stem laten hangen, komt dit boek nooit af! We zouden volledig geblokkeerd raken.’
Terug naar ons punt: wie je ook bent, waar je ook bent opgegroeid, je krijgt hoe dan ook kritiek van je Innerlijke Criticus. Het is slechts verschillend waar die kritiek over gaat. Ook de toon van de Innerlijke Criticus is per persoon verschillend. Bij sommige mensen klinkt hij mild: ‘Dat beige jasje maakt je een beetje bleek. Iets met meer kleur staat je beter.’ ‘Dat gesprek heb je niet handig aangepakt. Ik hoop dat je ervan leert. Maar bij andere mensen kan een Innerlijke Criticus uiterst ondermijnend zijn en doet hij uitspraken als: ‘Jij bent een absolute loser’ of ‘Je bent slecht’ of ‘Hou je mond maar tijdens de vergadering. Er komt toch alleen maar onzin uit.’
DE INNERLIJKE CRITICUS WIL DAT JIJ JE AAN DE REGELS HOUDT
Hoe weet je Innerlijke Criticus zo goed hoe het hoort? Waar haalt hij zijn informatie vandaan? Hij heeft in de loop van je leven uitstekend opgelet en kent de regels van al jouw bodyguards. En hij observeert je voortdurend om te zien of jij je aan al die regels houdt. Zo niet: dan is kritiek je deel. Heb jij bijvoorbeeld een sterke Pleaser en doe je even minder aardig tegen iemand, dan zegt hij: ‘Dat kwam er bot uit, zeg!’ Maar liever nog voorkomt hij op voorhand dat je iets onhebbelijks zegt. Heb je een sterke Onafhankelijke Ik, dan zegt je Innerlijke Criticus: ‘Zeg, laat je niet zo overvleugelen!’ als jij je neerlegt bij een voorstel van je partner. Als je goed naar je Innerlijke Criticus luistert, kun je dus precies ontdekken wat jouw primaire kanten zijn.
Je Innerlijke Criticus is op de hoogte van de codes binnen jouw beroep. Ben je secretaresse, dan weet hij haarfijn wat er vandaag de dag verwacht wordt van een vakkundige secretaresse en vertelt hij je exact op welke punten jij daar niet aan voldoet. Als je niet uitkijkt, ga je nog ‘geloven dat het waar is ook! Laten we eens kijken hoe de Innerlijke Criticus in Jacqueline opereert. Hij gaat altijd met haar mee naar haar werk.
PLEZIER HEBBEN VAN JE INNERLIJKE CRITICUS
Nou ja, plezier is misschien een brug te ver. Leuk is immers anders, maar je hebt je Innerlijke Criticus wel nodig. Hij stimuleert je om jezelf te verbeteren en te corrigeren. Hij behoedt je voor gedrag waardoor je in de problemen komt. Commentaar als: ‘Je rijdt veel te hard!’ is noodzakelijk als je altijd met 180 km per uur over de snelweg scheurt. En wanneer je 25 kilo te zwaar bent, is het best verstandig af te vallen. Veel van wat hij zegt snijdt hout en kun je gebruiken. Het is de kunst om je Innerlijke Criticus voor jou te laten werken in plaats van dat jij alles doet wat de Innerlijke Criticus zegt. Als je zijn kritiek kunt horen en er alleen van gebruikt wat je goeddunkt, kun je er veel aan hebben.
WAAR BESCHERMT DE INNERLIJKE CRITICUS JE TEGEN?
Als je in een gesprek met een Innerlijke Criticus goed doorvraagt, wordt duidelijk dat hij handelt vanuit intense bezorgdheid. Waar maakt hij zich dan zo ’n zorgen over? Hij is bang dat je in je uppie overblijft als je niet slank bent of niet vlot genoeg gekleed gaat. Of dat je uiteindelijk dakloos onder een brug eindigt, omdat je je werk niet goed doet. Of dat je door iedereen wordt afgewezen omdat je je zo uitbundig gedraagt. Angst is de motor achter zijn kritiek. Maar dat zijn we ons meestal niet bewust. We horen wel zijn commentaar, maar niet zijn dieperliggende zorg, denk dat mensen haar niet de moeite waard vinden als ze niet goed presteert.
Onze Innerlijke Criticus heeft het beste met ons voor. Helaas is de manier waarop hij opereert niet bevorderlijk voor ons zelfvertrouwen.
DE SCHADUWZIJDE VAN DE INNERLIJKE CRITICUS
Geen enkele andere subpersoon heeft zo’n negatieve impact op je leven als de Innerlijke Criticus. Hij is een bron van veel lijden. Hij is nooit tevreden en vindt altijd iets om je op aan te spreken. Hij is de enige die in staat is om je volledig te blokkeren en je groeiproces te stoppen. Ook voor de mensen om je heen kan het lastig zijn.
Als je Innerlijke Criticus voor tachtig procent aanstaat, blijft er maar twintig procent zelfvertrouwen over. Hij maakt het leven serieuzer dan nodig. Mensen met een strenge Innerlijke Criticus worden horendol van al dat commentaar. Ze zouden hem het liefst een kopje kleiner willen maken. Maar de Innerlijke Criticus stopt nooit en blijft altijd commentaar op je houden. Ook als jij in de loop van je leven verandert en andere subpersonen ontwikkelt. Hij groeit gewoon met jouw ontwikkeling mee.
Kortom: je Innerlijke Criticus, er is geen ontkomen aan! Het is dan ook een grote valkuil om te proberen hem tevreden te stellen. Dat lukt nooit. Des te belangrijker is het om je van deze subpersoon bewust te worden.
TEGENPOOL: JA ZEGGEN TEGEN JE ONVOLKOMENHEDEN
Uittreksel van: Berry Collewijn. ‘Ik ken mijn ikken’. iBooks. https://itunes.apple.com/WebObjects/MZStore.woa/wa/viewBook?id=3C93C3998F8F211FA362CC97C9ECE2DD
