In mijn praktijk kom ik veel mensen tegen die moeite hebben met het aangeven van hun grenzen en tevens ook zelf over hun eigen grenzen heen gaan. Wat ze in feite doen is de ander belangrijker maken dan zichzelf en doen dit ook ten koste van zichzelf. Dit is een patroon die er al van kinds af aan diep in is geslepen. Wat ik vaak zie is dat het van generatie op generatie door wordt gegeven en dat daarmee een of beide ouders ook zo zijn of zijn geweest. Op zich is er niets mis mee om voor andere klaar te staan en ze te helpen. Wij zijn tenslotte van nature helpers. Vraag maar eens aan iemand de weg. Als ze het weten, is iedereen wel bereid het je te vertellen. Onze natuurlijke behulpzaamheid is in feite een uitdrukking van empathie. We voelen ons slecht als anderen zich slecht voelen. Die empathie zorgt er weer voor dat we anderen willen helpen zodat dat die zich beter voelt zodat wij ook geen vervelend gevoel meer hebben. Vooral als de vragers zich dichtbij bevinden (vrienden of familie), voelt het als noodzaak om hen te helpen.’ We doen het dus ook om onze eigen negatieve gevoelens weg te nemen maar het gaat altijd ergens ten koste van. Het is natuurlijk mooi dat we anderen graag helpen. Het gevaar zit hem er in als we daar in doorschieten, dan geven we in feite onszelf weg.
Vaak als we er uitgeput zijn en er helemaal doorheen zitten komt pas het moment dat er wat moet gaan veranderen. Simpelweg omdat het zo niet meer gaat. Het zou helpen om wat vaker de grenzen aan te geven en ‘nee’ te zeggen. Maar de angst om de ander af te wijzen of teleur te moeten stellen houden ons vaak tegen.
Zoals ik al zij het is heel mooi dat we andere graag willen helpen, maar anno nu, lijken we er nogal in door te schieten. Volgens een groot onderzoek van de VIVA uit 2015 cijfert maar liefst 60% van de Nederlandse vrouwen zichzelf weg voor anderen, wil 61% altijd lief en aardig gevonden worden en geeft 33% zelfs aan direct ‘ja’ te zeggen om maar van de vraag af te zijn. Over mannen zijn nog geen onderzoeksresultaten bekend, maar ook zij hebben er (in iets mindere mate) last van. Dat vrouwen er meer last van hebben dan mannen, is dat vrouwen vaak meer dienent zijn opgevoed en eerder geneigd zijn zichzelf weg te cijferen. Het gevolg van dit meegaande gedrag: je bent hartstikke aardig naar anderen, maar niet voor jezelf. Als dan die balans weg is van geven en ontvangen en je langdurig de grens laat overschrijden, dan voelt dat op den duur niet meer goed en dat terwijl je zo je best doet. Dat geeft weer stress en zo raak je niet alleen mentaal maar ook emotioneel uitgeput, krijgt spanningsklachten van hoofdpijn, nekpijn, schouderklachten, buikpijn en als het lang genoeg duurt volledig uitgeput. Het zorgt voor frustratie en boosheid omdat het niet gaat zoals je graag zou willen terwijl je toch zo goed en aardig bezig zijn. Dit is naast slecht voor je welzijn ook heel slecht voor je immuunsysteem die onderdrukt wordt. Je doet er dus goed aan om het bij je houden of pas te gebruiken als je er voldoende van hebt.
Het is inderdaad zo: ‘nee’ zeggen blijft lastig. We vinden het niet altijd even makkelijk en we associëren het meestal met iets negatiefs. Ondernemer Kenny Nguyen vertelt in zijn TED presentatie (zie filmpje) over de enorme waarde van het woord ‘nee’ om juist persoonlijk te groeien.
Omdat je dus geprogrammeerd bent om van nature ‘ja’ te zeggen tegen andere mensen, is het belangrijk dat je bewust leert om beter ‘nee’ te zeggen. De eerste stap daarbij is het onderdrukken van dit automatische gedrag. Dat hoeft overigens niet eens op een onaardige of afwijzende manier. Aardig ‘nee’ zeggen gaat vaak veel gemakkelijker dan je denkt en valt of staat met de juiste voorbereiding en oefening.
NEE ZEGGEN BEGINT MET HET VERANDEREN VAN JE ‘AUTORESPONSE’
Het is belangrijk dat je je bewust bent van je reflexen. Door direct ‘ja’ te zeggen, doe je jezelf tekort en door automatisch altijd met ‘nee’ te komen, loop je het risico om als asociaal te worden gezien. Kies daarom voor een andere strategie: verander je ‘autoresponse’ en rek tijd. Bijvoorbeeld door niet meteen ‘ja’ te zeggen maar dat je er even over na wilt denken en dat je (indien nodig) er spoedig op terugkomt. Door het verzoek even te parkeren blijf je trouw aan jezelf en betrouwbaar voor je omgeving. Dit is een ideale manier om bijvoorbeeld een verzoek te tackelen om nog een extra taak, die jouw eigenlijk niet uitkomt erbij te pakken.
Soms worden verzoeken die enorm veel tijd kosten net op een druk moment aan je gevraagd en liefst ook nog met een zekere urgentie gebracht, bijvoorbeeld aan het eind van een werkdag die toch al heel erg druk is.
Ook is het interessant om te onderzoeken waarom je zo graag aardig gevonden wil worden door anderen. Want iedereen kan ‘nee’ zeggen’ maar wat houdt je tegen? Dan gaat het niet om niet kunnen, maar ergens diep van binnen, wil je het niet. Want er zitten ook voordelen aan geen ‘nee’ zeggen en dat is een (mogelijk) conflict uit de weggaan. Conflictvermijdend heet dat in vaktermen. Je kunt natuurlijk de keuze maken conflicten te vermijden, maar daarmee doe je wel jezelf onrecht aan.
We zijn er ook heel goed in om alvast in te vullen hoe de ander zou gaan reageren, alsof we gedachten kunnen lezen of de toekomst voorspellen. Maar dat kunnen we helemaal niet en het loopt altijd anders dan we in ons hoofd van te voren bedacht hebben en meestal valt het mee. Wat belangrijker is, is dat ze respect voor je hebben en dat kunnen ze ook als je ‘nee’ durft te zeggen en misschien wel juist dan. Kijk maar naar anderen hoe die het doen en prima hun grenzen kunnen aangeven. Vind jij ze onaardig? Nee toch? Je zou willen dat je dat ook zo zou kunnen zijn en dat denken mensen ook straks van jou als je er op een gegeven moment goed in bent geworden.
KIES VERVOLGENS DE PERFECTE ‘NEE’
Oké, je hebt tijd gewonnen en je hart klopt niet wild van enthousiasme. Deze vraag moet je dus niet met een ‘ja’ gaan beantwoorden. Maar welke ‘nee’ is dan de beste optie? Dat hangt van jouw situatie af.
De uitstelvariant: ‘Ik heb daar nu écht geen tijd voor, maar voel je vrij om het later nog eens te vragen.’
Deze manier van ‘nee’ zeggen is perfect geschikt voor jou als je echt moeite hebt met het direct weigeren van de vraag. Door langer uitstel te vragen, geef je in elk geval aan dat je nu geen ruimte hebt. Bovendien verlang je iets terug van de ‘vrager’: namelijk dat hij je op een later tijdstip nogmaals vraagt. Door deze uitstelvariant te gebruiken, kom je niet bot over en filter je vragers die alleen maar vragen uit directe noodzaak of gemakzucht eruit. En in veel gevallen is het zo dat het ‘probleem’ in de tussentijd al opgelost kan zijn door iemand anders of dat het helemaal niet meer aan de orde is.
KIJK NIET TERUG NADAT JE NEE HEBT GEZEGD
‘Nee’ zeggen kan gepaard gaan met een schuldgevoel achteraf. Dat is in ieder geval in het begin zo. Je zult merken als je het vaker doet en steeds merkt dat het steeds beter gaat om ‘nee’ te zeggen, het schuldgevoel ook vanzelf zal gaan afnemen. Sterker nog, je kunt je steeds beter gaan voelen omdat je je energie niet verspilt hebt en trots bent op jezelf, want je bent trouw gebleven aan jezelf. Tegelijk is je zelfvertrouwen gegroeid omdat je een succes hebt behaald. Want sommige mensen denken: ‘Ik moet eerst zelfvertrouwen hebben om ‘nee’ te durven zeggen.’ Maar het is net andersom. Door ‘nee’ te zeggen, groeit je zelfvertrouwen. Daar zit je persoonlijke groet! Het gaat er ook om dat je het probleem laat waar het is en dat een ander zijn probleem niet jouw probleem hoeft te worden. Want als ik voor jou een cadeautje koop en jij pakt dat cadeautje niet aan, van wie is dan dat cadeautje? Precies, nog steeds van mij.
Wat ook belangrijk is is de manier waarop je ‘nee’ zegt. Het is de toon die de muziek maakt. Het is bekend dat mensen die overal maar ‘ja’ op zeggen terwijl ze ‘nee’ bedoelen frustratie oplopen. Dit komt omdat ze steeds zo hun best doen en lief en aardig zijn voor iedereen en toch niet krijgen wat ze graag willen. Kortom het gaat niet zoals gewenst en dat geeft frustratie. Deze frustratie gaat zich dan opbouwen en worden ze boos op de ander omdat ze hun grenzen overgaan en kunnen ook boos op zichzelf worden omdat ze het weer niet gedaan hebben. Als er dan een ‘nee’ gezegd wordt vanuit het gevoel van frustratie komt het er op een vervelende manier uit zodat de ander zich aangevallen voelt en dat is net niet wat je wilt. Dit heeft er ook mee te maken dat de grens niet op tijd is aangegeven dus helpt het om voor de frustratie de kans krijgt zich te ontwikkelen al de grens aangegeven wordt. En ook al voel je je wel wat gefrustreerd het gaat er om dat je van binnen voelt: ik ben oké en je bent oké. Op die manier is de toon met wederzijds respect. Respect voor jezelf en voor de ander. Daardoor voelt niemand zich aangevallen en behoud je contact. En geloof mij maar, dit gaat makkelijker als je je emotie voor bent. Denk daarbij ook om je ademhaling, want die kan vanuit onze vecht-vlucht reactie nog wel eens omhoog gaan en het verzwakt je stem. Met ook als gevolg dat we overgenomen worden door ons emotionele brein en daardoor niet meer goed kunnen nadenken. Door rustiger en dieper adem te halen, blijf je in je neocortex en behoud je de rust om goed na te denken wat je wilt zeggen. Net zo belangrijk is de ander op een rustige en kalme manier in de ogen kijken om te laten zien dat je het meent.
Als je dan de juiste keuze voor jezelf hebt gemaakt en het op een vriendelijke en respectvolle manier hebt gebracht, laat je het probleem waar het is en geef je iemand de kans om het zelf op te lossen en heb je daar niet je eigen kostbare tijd aan besteedt. Mocht iemand over jouw grens heen gaan begin dan niet met: ‘Jij doet dit verkeerd’ of ‘jij gaat over mijn grens’. Dan kan het zijn dat de ander zich aangevallen voelt en kan de neiging hebben om ‘terug te vuren’. Begin met: ‘Ik’. “Ik vind het niet prettig als je zo dicht bij mij staat, daar word ik ongemakkelijk van.’ Of: ‘Ik vind het wel veel wat je mij nu vraagt, daar voel ik al druk van in mijn hoofd’.
Door je grenzen aan te geven en op tijd ‘nee’ te zeggen voorkom je burn-out klachten omdat je respect hebt voor jezelf en niet leegloopt op al die ‘ja’s’ die geen ‘ja’ zijn. Je behoudt namelijk je energie waardoor je er ook echt voor iemand kan zijn als je wel een ‘ja’ voelt.
Daarnaast kunnen we ook geneigd zijn om over onze eigen grenzen heen te gaan. Door bijvoorbeeld maar door te gaan en niet om hulp te vragen. Vaak heeft dit te maken dat we niet als ‘zwak’ willen worden gezien. In de meeste gevallen zijn dat diepe patronen die we al jaren volhouden maar ons op een gegeven moment op kunnen gaan breken omdat we uitgeput zijn. Ons lichaam voelt altijd heel goed aan waar onze grenzen zijn, alleen ons hoofd overruled dat met gedachtes zoals: ‘je moet dit kunnen’. Als we meer contact zouden hebben met ons lijf zoals in het Ted filmpje, en daar beter naar zouden luisteren en daar trouw aan zijn, gaat het veel beter met ons. Ons lichaam weet precies wat wel en niet goed voor ons is. Wanneer je ‘ja’ of ‘nee’ wilt zeggen. Wees bewust van waar jij mee bezig bent en wat je doet en ‘ken jezelf’ zei Plato al. En als jij je grens niet aangeeft weten anderen niet waar deze is en gaan ze er (vaak onbewust) gemakkelijk overheen. Daarbij is het ook nog zo dat als iemand jouw grens niet respecteert mag je daar gerust wat van zeggen. En als jouw vrienden jou dan niet meer leuk vinden kan je je af gaan vragen of het wel echte vrienden zijn of dat ze eigenlijk altijd van je geprofiteerd hebben. Kortom wees lief voor jezelf en sta jezelf toe om voor jezelf te kiezen en zeg eens wat vaker ‘nee’. ‘Nee’ is jouw bescherming waarbij je meer energie overhoud voor dingen die echt belangrijk voor je zijn en waar je heel lang plezier mee kan hebben. Succes!
